Przez 
Adaptogeny to substancje roślinne zwiększające odporność organizmu na stres i zmęczenie. Najpopularniejsze to: żeń-szeń, różeniec górski, ashwagandha i eleuterokok. Badania wskazują, że częste stosowanie adapotgenów poprawia funkcje poznawcze, redukuje kortyzol i wzmacnia układ immunologiczny. Można je stosować w postaci naparów, nalewek, kapsułek lub proszków. Wyjątkowe efekty osiąga się przy minimum 3-tygodniowej kuracji.
W aktualnym zabieganym świecie przewlekłe zmęczenie stało się niemal epidemią dotykającą miliony osób. Ciągły stres, nieregularny tryb życia i niedobory składników odżywczych sprawiają, że nasz organizm pracuje na zwiększonych obrotach, co prowadzi do wyczerpania zasobów energetycznych. Adaptogeny ziołowe, znane od tysięcy lat w medycynie tradycyjnej, przeżywają obecnie prawdziwy renesans jako naturalna odpowiedź na te problemy. Substancje te mają niezwykłą zdolność do normalizacji funkcji organizmu – działają tam, gdzie potrzeba, przywracając homeostazę i zwiększając odporność na różnorodne czynniki stresogenne. Adaptogeny wykazują działanie immunomodulujące, wspierając organizm w walce z przewlekłym zmęczeniem i stanami wyczerpania. Powinniśmy wiedzieć, że rośliny adaptogenne dodają energii, a także pomagają w regeneracji organizmu po intensywnym wysiłku – także fizycznymi psychicznym. „Adaptogeny to prawdziwe skarby natury, które działają niczym naturalny termostat organizmu, podnosząc jego wydolność wtedy, gdy jest to potrzebne” – tak często określają je zielarze i fitoterapeuci. Słyszeliście, że częste stosowanie adaptogenów może mocno poprawić jakość życia osób zmagających się z zespołem przewlekłego zmęczenia?
- Żeń-szeń (Panax ginseng) – zwiększa wydolność organizmu i wspomaga koncentrację
- Różeniec górski (Rhodiola rosea) – zmniejsza uczucie zmęczenia psychicznego i fizycznego
- Ashwagandha (Withania somnifera) – redukuje poziom kortyzolu i wspiera jakość snu
Stosowanie adaptogenów wymaga pewnej systematyczności i cierpliwości – ich działanie nie jest natychmiastowe, ale kumuluje się w czasie. Rośliny te działają delikatnie, stopniowo przywracając równowagę w organizmie i uzupełniając energetyczne deficyty. Mechanizm działania adaptogenów opiera się na ich zdolności do modulowania osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, daje to lepszą regulację gospodarki hormonalnej i optymalizację wydzielania hormonów stresu. Ashwagandha, nazywana także indyjskim żeń-szeniem, wykazuje silne działanie przeciwlękowo-depresyjne i jest szczególnie polecana osobom, które oprócz przemęczenia doświadczają także niepokoju i problemów ze snem. Różeniec górski jednak (powszechnie znany jako złoty korzeń) stanowi prawdziwą farmakognostyczną perełkę wśród adaptogenów – badania kliniczne potwierdzają jego skuteczność w redukowaniu objawów zmęczenia psychicznego i poprawie zdolności koncentracji u osób przepracowanych. Eleuterokok (Eleutherococcus senticosus), nazywany także syberyjskim żeń-szeniem, działa z kolei jak naturalny immunostymulator: wzmacnia odporność i zwiększa tolerancję organizmu na niekorzystne warunki środowiskowe.
Jak włączyć adaptogeny do codziennej rutyny?
Adaptogeny można stosować na wiele sposobów – jako suplementy w formie kapsułek, naparów ziołowych czy nalewek. Podstawą sukcesu jest dobranie dobrego adaptogenu do różnych potrzeb organizmu oraz konsekwentne jego stosowanie przez dłuższy czas (najczęściej minimum 4-6 tygodni). Musimy wiedzieć, że adaptogeny działają najlepiej, gdy są częścią holistycznego podejścia do zdrowia, obejmującego także zbilansowaną dietę, regularną aktywność fizyczną i zarządzanie stresem. Przed rozpoczęciem kuracji ziołowej warto uzyskać kontakt z fitoterapeutą lub lekarzem, który pomoże dobrać odpowiedni adaptogen w bezpiecznej dawce – ważne jest to w przypadku osób przyjmujących leki czy cierpiących na choroby przewlekłe. Ashwagandha świetnie daje efekt wieczorem, wspierając spokojny sen i nocną regenerację, w czasie gdy różeniec górski i żeń-szeń lepiej stosować w pierwszej połowie dnia ze względu na ich lekko stymulujące działanie. Słyszeliście, dlaczego niektóre adaptogeny działają niemal natychmiastinne potrzebują czasu, by pokazać swój pełny potencjał?
Naukowe podstawy działania adaptogenów w organizmie człowieka
Fascynującym aspektem adaptogenów jest ich wpływ na poziomie molekularnym i biochemicznym. Badania wykazują, że substancje te modulują ekspresję genów odpowiedzialnych za reakcję na stres, modyfikując aktywność neurotransmiterów i hormonów. Adaptogeny oddziałują na receptory GABA w mózgu – te same, na które wpływają leki przeciwlękowe, jednak w sposób naturalny i bez efektów ubocznych charakterystycznych dla farmaceutyków. Wiele z tych ziół ma unikalne związki – saponiny triterpenowe w żeń-szeniu, rozawiny w różeńcu, witanolidy w ashwagandzie: odpowiedzialne za ich dobroczynne działanie. Dość interesujący jest wpływ adaptogenów na mitochondria – komórkowe „elektrownie” odpowiedzialne za produkcję energii. Poprzez optymalizację funkcji mitochondrialnych, adaptogeny mogą zwiększać wydajność energetyczną komórek, daje to redukcję uczucia zmęczenia. Dla przewlekłego stresu i zmęczenia warto powiedzieć o koncepcji allostazy: adaptogeny pomagają organizmowi utrzymać stabilność poprzez zmianę (w przeciwieństwie do homeostazy, która dąży do utrzymania stałych parametrów). Jak wykazano w badaniach klinicznych, częste stosowanie dobrze dobranych adaptogenów może prowadzić do zmniejszenia poziomu kortyzolu (hormonu stresu) nawet o 20-30% (zależnie własnych predyspozycji i początkowego stanu organizmu). Historia stosowania adaptogenów sięga tysięcy lat wstecz – adaptogenne zioła były używane w medycynie ajurwedyjskiej, tradycyjnej medycynie chińskiej i syberyjskim ziołolecznictwie. Termin „adaptogen” został po raz pierwszy użyty przez rosyjskiego naukowca N.V. Lazareva w 1947 roku do opisania substancji zwiększających „stan niespecyficznej odporności” organizmu na stres. Dobra nauka potwierdza intuicyjną wiedzę tradycyjnych uzdrowicieli – liczne badania kliniczne dokumentują skuteczność adaptogenów w łagodzeniu objawów przewlekłego zmęczenia. Retikulacja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza to jeden z głównych mechanizmów, poprzez które adaptogeny normalizują reakcje stresowe organizmu. Wśród mniej znanych, ale równie odpowiednich adaptogenów warto wymienić: korzeń maca (Lepidium meyenii), świetlik himalajski (Cordyceps sinensis) oraz basellę białą (Basella alba). Choć mechanizmy ich działania są podobne, każdy z nich ma swoje unikalne właściwości i zastosowania.
Chronobiologia adaptogenów – kiedy najlepiej je stosować dla maksymalnej efektywności?
Skuteczność adaptogenów jest ściśle związana z naszym rytmem dobowym i naturalną produkcją kortyzolu. Wyjątkowe efekty osiąga się, przyjmując je rano, kiedy poziom kortyzolu jest naturalnie najwyższy. Wieczorne dawkowanie może zaburzać naturalny rytm dobowy i wpływać na jakość snu.
Musimy wiedzieć, że efekty działania adaptogenów są kumulatywne i najlepsze rezultaty osiąga się przy regularnym, długotrwałym stosowaniu. Optymalne dawkowanie zależy od różnych potrzeb organizmu i powinno być skonsultowane ze specjalistą.
Syberyjski sprzymierzeniec sportowca – jak żeń-szeń pomoże Ci osiągnąć szczyt formy?
Żeń-szeń syberyjski (Eleutherococcus senticosus) to adaptogen roślinny, który od wieków był stosowany w medycynie tradycyjnej do wzmacniania odporności i zwiększania wydolności organizmu. Jest szczególnie ceniony przez sportowców ze względu na swoją zdolność do poprawy wydolności fizycznej i psychicznej. Zawarte w nim eleuterozydy pomagają organizmowi lepiej radzić sobie ze stresem fizycznym i psychicznym, co jest bardzo ważne w czasie intensywnych treningów. Niektóre badania mówią, że częste stosowanie żeń-szenia syberyjskiego może przyczynić się do zwiększenia wytrzymałości, szybszej regeneracji po wysiłku oraz redukcji zmęczenia mięśni. Suplement ten jest szczególnie polecany osobom uprawiającym sporty wytrzymałościowe, takie jak biegi długodystansowe, kolarstwo czy triathlon. Może być także korzystny dla sportowców trenujących sporty siłowe, gdyż wspomaga regenerację tkanek i przyspiesza proces odbudowy mięśni po intensywnym treningu. Żeń-szeń syberyjski wpływa także pozytywnie na układ odpornościowy, co jest ważne dla sportowców, których organizm jest regularnie poddawany dużym obciążeniom. Zalecana dzienna dawka żeń-szenia syberyjskiego dla sportowców waha się zazwyczaj między 300 a 1200 mg, zależnie intensywności treningu i różnych potrzeb. Wyjątkowe efekty osiąga się przy regularnym, długotrwałym stosowaniu. Pamiętaj, że suplement ten najlepiej przyjmować rano lub przed treningiem, aby maksymalnie wykorzystać jego właściwości energetyzujące. Musimy tylko zachować ostrożność i nie przekraczać zalecanych dawek, gdyż może to prowadzić do niepożądanych efektów ubocznych, np. bezsenność czy nerwowość.